Σκηνοθεσία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 / ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ενότητα “Φτιάξε τη δική σου όπερα” απευθύνεται στον μαθητή εντός και εκτός σχολείου, στην εκπαιδευτική κοινότητα και σε όποιον του αρέσει η όπερα, αλλά και οι παραστατικές τέχνες ευρύτερα, και θα ήθελε να τολμήσει να φτιάξει και να ανεβάσει τη δική του παράσταση. Δεν είναι ένας οδηγός με βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε ή με μεθοδολογίες που αν τις ακολουθήσετε θα φτιάξετε την παράστασή σας, το “Φτιάξε τη δική σου όπερα” είναι περισσότερο μία πηγή έμπνευσης, μία ενότητα με πληροφορίες που σίγουρα θα σου φανούν χρήσιμες σε όλη τη διαδικασία, μία ενότητα που φιλοδοξεί να σας ωθήσει στη δημιουργικότητα χωρίς να σας απασχολεί ο κατάλληλος χώρος, το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και τα κατάλληλα μέσα. Ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που μπορεί να σας φανεί χρήσιμο στις προκαθορισμένες γιορτές της σχολικής κοινότητας, αξιοποιώντας συγκεκριμένες ενότητες του υλικού, είτε σε μία μεγάλη τελική παρουσίαση στο τέλος της χρονιάς, ανεβάζοντας μία παράσταση με την τάξη σας, ή ακόμη ως εργαλείο για τα μαθήματα σας μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα, με αφορμή μία μονάχα ενότητα. Η σκηνή που είναι κρυμμένη μέσα στην τάξη σας σε περιμένει.
Φτιάξτε τη δική σας όπερα λοιπόν, και μη σας τρομάζει ο τίτλος, να θυμάστε πως η όπερα διαρκώς μεταμορφώνεται και περιμένει να σας μάθει πολλά!
Έφτασε η στιγμή που θα πρέπει να ασχοληθούμε με το στήσιμο και το “ζωντάνεμα” μιας παράστασης. Σε συνεργασία με όλες τις υπόλοιπες τέχνες / ειδικότητες ο σκηνοθέτης ή η ομάδα σκηνοθεσίας που θα αναλάβει το έργο, θα πρέπει να συντονίσει το σύνολο της δουλειάς, να οριοθετήσει το περιβάλλον, να αποτυπώσει το ύφος και να ενορχηστρώσει την αισθητική της παράστασης, και τέλος, εξαιρετικά σημαντικό, να καθορίσει το γενικότερο πλαίσιο του έργου και τη διάπλαση των ρόλων των ερμηνευτών, καθώς και να ελέγχει τις λεπτομέρειες σε σχέση με την ερμηνεία του έργου.
Φτάνοντας στην ενότητα της σκηνοθεσίας, πρέπει αρχικά να κατανοήσουμε τη φύση, τον ρόλο και τις αρμοδιότητες αυτής της τέχνης, αυτής της ειδικότητας μέσα σε ένα έργο παραστατικής τέχνης.
Η συγκεκριμένη ειδικότητα περικλείει πολλές διαφορετικές πτυχές, συνδυάζοντας το δημιουργικό μέρος, με έναν ρόλο επίβλεψης και “ενορχήστρωσης” των διαδικασιών της παραγωγής ενός έργου. Ένας/μία σκηνοθέτης/τρια ξεκινώντας από την πρώτη επαφή με το έργο, επιδιώκει να το παρουσιάσει, να βρει τον τρόπο που θα το “μεταφέρει” στο κοινό, προβάλλοντας και ενισχύοντας την ιστορία του έργου, τη σημασία και τους πιθανούς υπαινιγμούς του. Είναι υπεύθυνος για τον συντονισμό μιας ομάδας ανθρώπων διαφορετικών ειδικοτήτων, όπως είναι η σκηνογραφία, η ενδυματολογία, ο φωτισμός κ.α., καθώς και για την καθοδήγηση, τη μελέτη και την απόδοση των ερμηνευτών. Σε ένα είδος παραστατικής τέχνης όπως η όπερα, με βασική ύλη τη μουσική που “κινείται” παράλληλα με το κείμενο, ένας/μία σκηνοθέτης/τρια πρέπει να λάβει υπόψη του πως το κείμενο που καλείται να μεταφέρει στη σκηνή βρίσκεται σε συνεχή συνύπαρξη με τη μουσική.
Ξεκινώντας λοιπόν από μία παρτιτούρα, και όχι από ένα κείμενο, ακούγοντας μία ηχογράφηση του έργου και διαβάζοντας τις λέξεις που συνοδεύονται από νότες, η σκηνοθεσία μιας όπερας κρατώντας τα χαρακτηριστικά του θεατρικού είδους και τους στόχους της συγκεκριμένης ειδικότητας, καλείται:
- να μεταφράσει το μουσικό έργο σε εικόνες
- να καθορίσει την οπτική ατμόσφαιρα και την αισθητική του
- να πλάσει τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών της όπερας
- να παρουσιάσει την εξέλιξη των συμβάντων, των καταστάσεων και των χαρακτήρων
Όλα τα παραπάνω, πάντα έχοντας κατά νου τη μουσική του έργου, το ύφος, την αισθητική, τις διακυμάνσεις και τους χρωματισμούς της μουσικής και του ήχου.
Με αυτούς τους κεντρικούς άξονες, μπορείτε να προσαρμόσετε όλα τα παραπάνω στην περίπτωση του δικού σας έργου. Φυσικά δεν έχετε να αντιμετωπίσετε, προς το παρόν, ένα μεγάλο έργο όπερας όπως το έχουμε στο μυαλό μας, ωστόσο είτε έχουμε ένα μεγάλο κλασικό έργο όπερας, είτε ένα -πειραματικό- έργο μουσικού θεάτρου, ας δούμε παρακάτω, κάποια στάδια τα οποία μπορείτε να ακολουθήσετε για να σκηνοθετήσετε το δικό σας έργο:
- ανάγνωση του κειμένου & ακρόαση της μουσικής του έργου
- “χτίσιμο” της ιδέας – έρευνα
- συνδημιουργία – συνεργασία με άλλες ειδικότητες
- επιλογή – διανομή ρόλων
- δημιουργία πλάνου μέχρι την παράσταση
- πρόβες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 / ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΙΔΕΩΝ
Στο πλαίσιο μιας ομάδας ή στο πλαίσιο μιας σχολικής τάξης, μπορείτε να επιλέξετε εσείς τον τρόπο που θέλετε να δουλέψετε, είτε σαν μία ομάδα, είτε χωρισμένοι σε υποομάδες ή ακόμη και ατομικά, καθορίζοντας κάποιο μέλος της ομάδας ή μαθητή για την κάθε ειδικότητα.
Ανάγνωση του κειμένου & ακρόαση της μουσικής του έργου
Το πρώτο βήμα, ή καλύτερα τα πρώτα βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε είναι να διαβάσετε και να ξαναδιαβάσετε το κείμενό σας για όσες φορές χρειαστεί, μέχρι να αισθανθείτε πως έχετε κατανοήσει σε πολύ υψηλό βαθμό την ιστορία που θέλετε να “ζωντανέψετε”. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να γνωρίζετε κάθε πτυχή της ιστορίας σας, την εξέλιξη της ιστορίας, τους ήρωες, τον χώρο και τον χρόνο που διαδραματίζεται. Η μελέτη του έργου πρέπει να φτάσει σε τέτοιο βαθμό, που να μην υπάρχει σχεδόν κανένα ερωτηματικό σε σχέση με το έργο, και η ιστορία που θέλετε να αφηγηθείτε να γίνει μία ιστορία δική σας, τόσο δική σας σαν να ήσασταν εκεί κι εσείς την ώρα που διαδραματίζονταν τα γεγονότα, σαν να έχετε απαντήσεις για κάθε τι που συνέβη μέσα σε αυτή την ιστορία. Έχοντας πραγματοποιήσει την ανάλυση του έργου και των χαρακτήρων σε αυτό το πρώτο στάδιο, είσαστε έτοιμοι για τη συνεργασία με τις άλλες ειδικότητες στο επόμενο στάδιο, καθώς και τη διαδικασία των προβών.
Μην ξεχάσετε ότι για ένα έργο όπερας ή μουσικού θεάτρου, όλη αυτή η μελέτη του κειμένου, πρέπει να συνοδεύεται με την συνεχόμενη μελέτη της μουσικής, είτε πρόκειται για τη μελέτη της παρτιτούρας του έργου, αν αυτό είναι δυνατό, ή για τη μελέτη του έργου σε συνεργασία με τον συνθέτη ή τον μαέστρο, και φυσικά με τη συνεχόμενη ακρόαση του μουσικού έργου.
“Χτίσιμο” της ιδέας – Έρευνα
Σε αυτό το 2ο στάδιο στην ουσία συνεχίζεται η ερευνητική διαδικασία του 1ου σταδίου. Η έρευνα γύρω από το υλικό, η αναζήτηση και η έρευνα γύρω από τον χώρο, τον χρόνο και το κοινωνικό πλαίσιο της ιστορίας σας, είναι μία εξαιρετικά σημαντική διαδικασία. Με τη βοήθεια του διαδικτύου, άρθρων, βιβλίων κλπ., ψάξτε να βρείτε:
- τι συνέβαινε τη χρονική περίοδο που διαδραματίζεται η ιστορία σας;
- ποιο ήταν το μέρος, η τοποθεσία, η πόλη που εξελίσσεται η ιστορία σας;
- πως ζούσαν οι άνθρωποι εκείνη την χρονική περίοδο;
- τι συνήθειες, τι αξίες, τι παραδόσεις είχε το κοινωνικό περιβάλλον της ιστορίας σας;
Φυσικά, αν η ιστορία σας διαδραματίζεται στο παρόν, ή ακόμα και στο μέλλον, είσαστε τυχεροί. Αν είναι στο παρόν, μπορεί να τυχαίνει να έχετε ήδη απαντήσεις σε όλα αυτά, ενώ αν είναι στο μέλλον, μπορεί να χρειαστεί να φανταστείτε ή να συνεργαστείτε με τον/την δημιουργό του κειμένου για να σας τα αποκαλύψει!
Σε κάθε περίπτωση, ολοκληρώνοντας τα 2 πρώτα στάδια πρέπει να έχετε καταλήξει σε ένα όραμα, σε μία ιδέα. Πολύ πολύ απλά, πρέπει να έχετε ζωντανέψει μέσα στο μυαλό σας αυτήν την παράσταση. Να έχετε κατασταλάξει στο πως θέλετε να οπτικοποιείται, να εξελίσσεται και να καταλήγει αυτή η παράσταση και φυσικά να έχετε απαντήσει στο γιατί. Γιατί θέλετε να ανεβάσετε αυτή την παράσταση; Ποιο είναι το νόημα αυτού του έργου για εσάς.
Συνδημιουργία – συνεργασία με άλλες ειδικότητες
Όπως προαναφέρθηκε, ο/η σκηνοθέτης/τρια μιας παράστασης, είναι ο “ενορχηστρωτής” του αποτελέσματος που προήλθε μέσα από πολλές διαδικασίες διαφορετικών τεχνών και ειδικοτήτων. Γι’ αυτό το λόγο, σε αυτά τα πρώτα στάδια, αλλά και σε όλη τη διάρκεια μέχρι και το ανέβασμα της παράστασης, η καλλιτεχνική ομάδα μιας παράστασης [ενδεικτικά: μουσική, λιμπρέτο – κείμενο, σκηνοθεσία, σκηνογραφία, φωτισμός, κίνηση κ.α.], πρέπει να συνεργάζεται διαρκώς. Σε αυτό το βήμα, ο/η σκηνοθέτης/τρια, μπορεί να μοιραστεί με την υπόλοιπη ομάδα το καλλιτεχνικό όραμα, τις σκέψεις και τις ιδέες, έτσι ώστε να δώσει το έναυσμα για την δημιουργική διαδικασία άλλων ειδικοτήτων που θα δούμε παρακάτω. Δημιουργώντας μία συνθήκη καταιγισμού ιδεών σε σχέση με το έργο, η δημιουργική ομάδα μπορεί να προχωρήσει στις ιδέες και στις ανάλογες εργασίες σε σχέση με την δημιουργία των σκηνικών, τον φωτισμό της παράστασης, τα ρούχα που θα φοράνε οι ερμηνευτές, την κίνηση τους στο χώρο, κ.α.
Επιλογή – διανομή ρόλων
Στο συγκεκριμένο στάδιο η ομάδα σκηνοθεσίας ή ο/η σκηνοθέτης/τρια του έργου πρέπει να αναλάβει το μοίρασμα των ρόλων με βάση τους ήρωες που εμφανίζονται μέσα στο κείμενο. Η διανομή των ρόλων γίνεται με βάση κριτήρια που επιλέγει ο εκάστοτε σκηνοθέτης/τρια. Επιπλέον, ανάλογα με την ομάδα που έχουμε, μπορούμε να προσθέσουμε ρόλους, να αφαιρέσουμε, να επιλέξουμε διπλή διανομή για έναν ρόλο (ένας ρόλος να παιχτεί από 2 ερμηνευτές), ή και το αντίστροφο δηλαδή ένας ερμηνευτής να αναλάβει 2 ή 3 διαφορετικούς ρόλους.
Δημιουργία πλάνου μέχρι την παράσταση
Ένα πολύ σημαντικό βήμα στη διαδικασία είναι η δημιουργία ενός πλάνου εργασίας, ενός χρονοδιαγράμματος από την έναρξη των προβών μέχρι και το ανέβασμα της παράστασης. Ένας/μιας σκηνοθέτης/τρια πρέπει να έχει ένα συνεχές πλάνο για όλες τις πρόβες από την αρχή μέχρι το τέλος, καθώς και κατά την πορεία των προβών, για κάθε μεμονωμένη πρόβα. Καθώς η ειδικότητα αυτή έχει πολλές αρμοδιότητες και σχετίζεται σχεδόν με όλες τις ειδικότητες μιας παραγωγής, είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχει ένας καλός προγραμματισμός των εργασιών και μία συγκεκριμένη στρατηγική σε σχέση με τις πρόβες. Χωρίζοντας τα στάδια εργασίας σας, μπορείτε να δημιουργήσετε ένα φύλλο εργασίας το οποίο θα σας βοηθήσει στον προγραμματισμό.
Πρόβες
Το τελευταίο μεγάλο, σε διάρκεια, βήμα πριν από την παράσταση, είναι οι πρόβες. Η περίοδος των προβών τόσο για τον/την σκηνοθέτη/τρια, όσο και για τους ερμηνευτές, αλλά και τις άλλες ειδικότητες, είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς κατά αυτή την περίοδο διαμορφώνεται το έργο, μέσα από συνεχείς διαδικασίες. Τα υλικά του έργου (κείμενο – μουσική) παίρνουν σάρκα και οστά, ενώ σε συνδυασμό με την ιδέα της σκηνοθεσίας, ξεκινάει να οπτικοποιείται. Έχει ενδιαφέρον πως αυτή η αρχική ιδέα, ανάλογα με την ομάδα των ερμηνευτών και σε συνδυασμό με τις άλλες καλλιτεχνικές ειδικότητες, μπορεί να “μετακινηθεί”, να εμπλουτιστεί και να εξελιχθεί. Ενδεικτικά και σε αδρές γραμμές, μπορούμε να χωρίσουμε την διαδικασία των προβών σε 3 στάδια:
- 1ο στάδιο > ανάγνωση, ανάλυση και νοητή αναπαράσταση του έργου
- 2ο στάδιο > ενεργητική ανάγνωση, καθορισμός κινήσεων στο χώρο και “χτίσιμο” του έργου σε συνδυασμό με άλλες ειδικότητες (κίνηση, σκηνογραφία κ.α.)
- 3ο στάδιο > τελικές πρόβες με κοστούμια, φώτα, σκηνικά, τεχνικό εξοπλισμό κλπ.
Στο 1ο στάδιο οι ερμηνευτές πρέπει μέσω της ανάγνωσης του κειμένου να κατανοήσουν το έργο, να μπορέσουν να δημιουργήσουν τις συνδέσεις με το πλαίσιο και τους ρόλους και να καταλάβουν την οπτική και την ιδέα του σκηνοθέτη σε σχέση με το έργο. Στην ουσία ο σκηνοθέτης πρέπει να μοιραστεί όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί από την έρευνα που πραγματοποίησε και την ανάλυση στα πρώτα 2 βήματα και να απαντήσει σε ανάλογα ερωτήματα των ερμηνευτών.
Στο 2ο στάδιο το έργο ξεκινάει να δομείται και να έρχεται βήμα βήμα όλο και πιο κοντά στην τελική του μορφή. Ένας οδηγός ερωτήσεων που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για την κατανόηση και εξέλιξη των ρόλων από τους ερμηνευτές, είναι ο εξής:
- Ποιος – Ποιοι είναι; Πως συνδέονται μεταξύ τους; Ποια είναι η σχέση τους;
Δύο ρόλοι που συνδέονται μεταξύ τους με φιλική σχέση θα συμπεριφέρονται διαφορετικά από δύο ρόλους που σχετίζονται με κάποια άλλη μορφή σχέσης. - Πότε – Πότε τους συμβαίνει αυτό που τους συμβαίνει; Πότε διαδραματίζεται αυτή η σκηνή;
Διαφορετικά αντιδρούμε σε μία κατάσταση με το που έχουμε επιστρέψει κουρασμένοι από το σχολείο και διαφορετικά ένα Σάββατο απόγευμα που χαλαρώνουμε σπίτι μας. - Που – Που βρίσκονται; Που εξελίσσεται η σκηνή; Σε ποιον ανήκει αυτός ο χώρος; Πόσο μεγάλος είναι ο χώρος; Πως νιώθουν που βρίσκονται εκεί; Τι βλέπουν γύρω τους;
- Τι – Τι κάνουν οι ήρωες; Τι έκαναν πριν από τη συνάντησή τους; Για ποιο λόγο το κάνουν αυτό;
- Γιατί – Γιατί βρίσκονται σε αυτόν τον χώρο, αυτή τη στιγμή, με αυτόν τον άνθρωπο; Για ποιό λόγο αντιδρούν με αυτόν τον τρόπο; Γιατί πρέπει να διαπραγματευτούν αυτό το θέμα; Τι προηγήθηκε πριν από αυτό και έφτασαν ως εδώ; Είναι επιλογή τους να βρίσκονται εδώ σε αυτή την κατάσταση;
Δουλεύοντας κάθε σκηνή και προσπαθώντας να δημιουργήσετε τη συνθήκη του έργου δίνοντας απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις, οι ερμηνευτές θα μπορέσουν να κατανοήσουν τον ρόλο τους, τον χώρο και τον χρόνο και να χρησιμοποιήσουν τον λόγο, τη μουσική πιθανά, και το σώμα τους για την καλύτερη ερμηνεία. Με αυτόν τον τρόπο το έργο θα μπορέσει να πάρει μορφή, οι ερμηνευτές να συνδεθούν και να αποδώσουν το έργο και οι θεατές να κατανοήσουν αυτό που παρακολουθούν.
Μία ακόμη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσετε κατά αυτό το στάδιο, είναι ο καθορισμός των κινήσεων στο χώρο. Κάτι τέτοιο είναι σημαντικό καθώς η κίνηση που πρέπει να είναι πάνω στη σκηνή πρέπει να έχει κάποιο σκοπό που πραγματοποιείται, να είναι αληθοφανής και να γίνεται για κάποιο λόγο έτσι ώστε να είναι φυσική και πειστική για τους θεατές. Μπορείτε να δημιουργήσετε ένα σχεδιάγραμμα για κάθε σκηνή ή και να προσθέσετε σημειώσεις οι οποίες θα σας βοηθήσουν έτσι ώστε η κίνηση που θα χτιστεί και οι “διαδρομές” στη σκηνή να είναι συγκεκριμένες για την διευκόλυνση και την κατανόηση των ερμηνευτών.
Όταν ξεκινήσουν να “χτίζονται” οι σκηνές και οι ρόλοι, τότε μπορείτε να ξεκινήσετε να χρησιμοποιείτε και άλλα στοιχεία από άλλες ειδικότητες (πχ. αντικείμενα, μάσκες, χορευτικά, φωτιστικές πηγές κλπ.). Είναι εξαιρετικά σημαντικό κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου να υπάρχει συνεχής ανατροφοδότηση, οδηγίες και εναλλακτικές ιδέες για την διευκόλυνση και εξέλιξη των ερμηνευτών. Μην ξεχνάτε ο ρόλος του/της σκηνοθέτη/τριας είναι πολύπλευρος, ηγετικός και καθοριστικός για την ομάδα εργασίας μιας παραγωγής, φροντίστε να διευκολύνετε και να ανοίξετε δρόμους για τους συνεργάτες σας!
Το 3ο στάδιο είναι η τελική ευθεία πριν την πρεμιέρα της παράστασής σας! Εδώ όλα τα κομμάτια του παζλ της παράστασης ξεκινάνε να ενώνονται. Πρόβες πάνω στη σκηνή, με την ορχήστρα, με τα φώτα, με τα σκηνικά, τα κοστούμια και ό, τι άλλο επιλέξετε να έχει η παράστασή σας. Όσο πιο κοντά στην παράσταση πλησιάζετε, τόσο οι πρόβες σας πρέπει να μοιάζουν με παράσταση με θεατές!
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 / ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ
Εισαγωγή
Η δραστηριότητα αυτή είναι μία άσκηση για την ομάδα των ερμηνευτών σας πάνω σε οδηγίες που σχετίζονται με την κίνηση τους στον χώρο. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, είναι πολύ σημαντικό οι ερμηνευτές να μπορούν να ακολουθήσουν τις οδηγίες του σκηνοθέτη που σχετίζονται με την κίνηση πάνω στη σκηνή, καθώς και ο/η σκηνοθέτης/τρια να μπορέσει να χαρτογραφήσει τις κινήσεις των ερμηνευτών πάνω στη σκηνή.
Βήμα 1
Για την παρακάτω δραστηριότητα θα χρειαστείτε την σκηνή που πρόκειται να χρησιμοποιήσετε για την παράστασή σας ή έναν χώρο ανάλογο σε διαστάσεις.
Χωρίστε την σκηνή/χώρο, είτε νοητά ή χρησιμοποιώντας χαρτοταινία για να οριοθετήσετε το πάτωμα, με βάση το παραπάνω σχεδιάγραμμα.
Αφού ολοκληρώσετε την οριοθέτηση, μπορείτε να ορίσετε και να ενημερώσετε την ομάδα σας για τα ονόματα της κάθε περιοχής (Κέντρο, Δεξιά, Αριστερά, Κέντρο Μπροστά, Κέντρο Πίσω, Πίσω Δεξιά, Πίσω Αριστερά, Μπροστά Δεξιά, Μπροστά Αριστερά)
ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι οδηγίες που δίνει ο σκηνοθέτης, είναι πάντα από την πλευρά/θέση των ηθοποιών.
Βήμα 2
Η δραστηριότητα μπορεί να ξεκινήσει με έναν/μία εθελοντή στο κέντρο της σκηνής και έναν εθελοντή στη θέση του/της σκηνοθέτη/τριας. Ο/Η σκηνοθέτης/τρια δίνει οδηγίες για την κίνηση του ηθοποιού στη σκηνή με βάση τα οριοθετημένα πλαίσια. Μπορεί να ξεκινήσει τις οδηγίες σε αργό ρυθμό και στην πορεία της άσκησης να επιταχύνει. Αφού ολοκληρωθεί η πρώτη προσπάθεια οι ρόλοι μπορούν να αναστραφούν.
Βήμα 3
Δοκιμάστε να αλλάξετε τον ρυθμό και την πυκνότητα τον οδηγιών στην πορεία της άσκησης.
Μπορείτε να δοκιμάσετε την ίδια δραστηριότητα με ολόκληρη την ομάδα πάνω στη σκηνή. Δοκιμάστε να τοποθετήσετε όλη την ομάδα στο κέντρο της σκηνής. Ολόκληρη η ομάδα πρέπει να ακολουθεί τις οδηγίες σαν ένα σώμα, σαν μία μάζα που πρέπει να κινηθεί μαζί πάνω στη σκηνή, χωρίς να αποσπαστεί κάποιο κομμάτι της.
Αφού πραγματοποιήσετε την άσκηση σε ποικίλους συνδυασμούς είτε ατομικά είτε σε ομάδα, μπορείτε να εμπλουτίσετε την άσκηση με επιπλέον σκηνοθετικές οδηγίες σε σχέση με τον τρόπο κίνησης, τον ρυθμό μετακίνησης και την συνθήκη στην οποία βρίσκονται οι ρόλοι.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 / ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ
Εισαγωγή
Στη συγκεκριμένη δραστηριότητα θα προσπαθήσουμε να μελετήσουμε μία σκηνή από το διήγημα “Ένας αριθμός” του Άντον Τσέχωφ [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας – Β΄ Γυμνασίου] και να επεξεργαστούμε την σκηνοθετική συνθήκη της συγκεκριμένης σκηνής μέσα από κάποιες ερωτήσεις.
Η δραστηριότητα μπορεί να γίνει ατομικά ή και ομαδικά, ως μία σκηνοθετική ομάδα.
Βήμα 1
Για αρχή πρέπει να διαβάσετε και να ξαναδιαβάσετε το κείμενο σας, το οποίο είναι και το βασικότερο υλικό που διαθέτετε για την σκηνοθεσία ενός έργου παραστατικών τεχνών. Το κείμενο που θα βρείτε παρακάτω είναι ένα αφήγημα του Α. Τσέχωφ με τίτλο “Ένας αριθμός”.
Τις προάλλες φώναξα στο γραφείο μου τη δεσποινίδα Ιουλία, τη δασκάλα των παιδιών. Έπρεπε να της δώσω το μισθό της.
– Κάθισε να κάνουμε το λογαριασμό, της είπα. Θα ‘χεις ανάγκη από χρήματα και συ ντρέπεσαι να ανοίξεις το στόμα σου… Λοιπόν… Συμφωνήσαμε για τριάντα ρούβλια το μήνα…
– Για σαράντα.
– Όχι, για τριάντα, το έχω σημειώσει. Εγώ πάντοτε τριάντα ρούβλια δίνω στις δασκάλες… Λοιπόν, έχεις δύο μήνες εδώ…
– Δύο μήνες και πέντε μέρες…
– Δύο μήνες ακριβώς… Το ‘χω σημειώσει… Λοιπόν, έχουμε εξήντα ρούβλια. Πρέπει να βγάλουμε εννιά Κυριακές… δε δουλεύετε τις Κυριακές. Πηγαίνετε περίπατο μετα παιδιά. Έπειτα έχουμε τρεις γιορτές…
Η Ιουλία έγινε κατακόκκινη και άρχισε να τσαλακώνει νευρικά την άκρη του φουστανιού της, μα δεν είπε λέξη.
– Τρεις γιορτές… μας κάνουν δώδεκα ρούβλια το μήνα… Ο Κόλιας ήταν άρρωστος τέσσερις μέρες και δεν του έκανες μάθημα… Μονάχα με τη Βαρβάρα ασχολήθηκες… Τρεις μέρες είχες πονόδοντο και η γυναίκα μου σου είπε να αναπαυτείς μετά το φαγητό… Δώδεκα και εφτά δεκαεννιά. Αφαιρούμε, μας μένουν… Χμ! σαράντα ένα ρούβλια… Σωστά;
Το αριστερό μάτι της Ιουλίας έγινε κατακκόκινο και νότισε. Άρχισε να τρέμει το σαγόνι της. Την έπιασε ένας νευρικός βήχας, έβαλε το μαντίλι στη μύτη της, μα δεν έβγαλε άχνα.
– Την παραμονή της πρωτοχρονιάς έσπασες ένα φλιτζάνι του τσαγιού με το πιατάκι του… Βγάζουμε δύο ρούβλια… Το φλιτζάνι κάνει ακριβότερα γιατί είναι οικογενειακό κειμήλιο, μα δεν πειράζει… Τόσο το χειρότερο! Προχωρούμε! Μια μέρα δεν πρόσεξες τον Κόλια, ανέβηκε ο μικρός στο δέντρο και έσκισε το σακάκι του… Βγάζουμε άλλα δέκα ρούβλια… Άλλη μια μέρα που δεν πρόσεχες, έκλεψε μια καμαριέρα τα μποτάκια της Βαρβάρας. Πρέπει να ‘χεις τα μάτια σου τέσσερα, γι’ αυτό σε πληρώνουμε… Λοιπόν, βγάζουμε άλλα πέντε ρούβλια. Στις δέκα του Γενάρη σε δάνεισα δέκα ρούβλια…
– Όχι, δεν έγινε τέτοιο πράμα. μουρμούρισε η Ιουλία.
– Το ‘χω σημειώσει!
– Καλά…
– Βγάζουμε είκοσι επτά ρούβλια, μας μένουν δεκατέσσερα.
Τα μάτια της Ιουλίας γέμισαν δάκρυα. Κόμποι ιδρώτα γυάλιζαν πάνω στη μύτη της. Κακόμοιρο κορίτσι!
– Μα εγώ μια φορά μονάχα δανείστηκα χρήματα. Μονάχα τρία ρούβλια, από την κυρία, μουρμούρισε η Ιουλία και η φωνή της έτρεμε… Αυτά είναι όλα όλα που δανείστηκα.
– Μπα; Και γω δεν τα είχα σημειώσει αυτά. Λοιπόν, δεκατέσσερα έξω τρία, μας μένουν έντεκα. Πάρε τα χρήματά σου, αγαπητή μου! Τρία… τρία, τρία… ένα και ένα… Πάρ’ τα…
Και της έδωσα έντεκα ρούβλια. Τα πήρε με τρεμουλιαστά δάχτυλα και τα έβαλε στην τσέπη της.
– Ευχαριστώ, ψιθύρισε.
Πετάχτηκα ορθός και άρχισα να βηματίζω πέρα δώθε στο γραφείο. Με έπιασαν τα δαιμόνια μου.
– Και γιατί με ευχαριστείς;
– Για τα χρήματα.
– Μα, διάολε, εγώ σε έκλεψα, σε λήστεψα! Και μου λες κι ευχαριστώ;
– Οι άλλοι δε μου ‘διναν τίποτα!…
– Δε σου ‘διναν τίποτα. Φυσικά! Σου έκανα μια φάρσα για να σου γίνει σκληρό μάθημα. Πάρε τα ογδόντα σου ρούβλια! Τα είχα έτοιμα στο φάκελο! Μα γιατί δε φωνάζεις για το δίκιο σου; Γιατί στέκεσαι έτσι σαν χαζή; Μπορείς να ζήσεις σ’ αυτό τον κόσμο αν δεν πατήσεις λίγο πόδι, αν δε δείξεις τα δόντια σου; Γιατί είσαι άβουλη;
Μουρμούρισε μερικά ευχαριστώ και βγήκε.
Ά. Τσέχωφ, Διηγήματα,
μτφρ. Κ. Σιμόπουλος, Θεμέλιο
Βήμα 2
Αφού μελετήσετε προσεκτικά και διεξοδικά το παραπάνω κείμενο, πριν προχωρήσετε στην ανάγνωση με τους ηθοποιούς που πρόκειται να το ερμηνεύσουν, απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις οι οποίες θα σας οδηγήσουν στο “χτίσιμο” της συνθήκης της συγκεκριμένης σκηνής.
Θυμηθείτε πως δεν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις. Το πως θα αποδοθεί το συγκεκριμένο κείμενο είναι στο χέρι σας, το πιο σημαντικό είναι να γνωρίζετε ακριβώς τι θέλετε έτσι ώστε να μπορέσετε να το μεταδώσετε στους ηθοποιούς σας.
- Ποιος – Ποιοι είναι οι ρόλοι που εντοπίζεται στο κείμενο; Πως σχετίζονται μεταξύ τους; Τι τους συνδέει; Είναι η πρώτη φορά που βλέπει ο ένας τον άλλον; Η σχέση αυτή θα έχει συνέχεια;
- Πότε – Πότε διαδραματίζεται αυτή η συνάντηση; Σε ποια ώρα μέσα στην ημέρα; Κρατάει πολύ;
- Που – Που βρίσκονται οι ήρωες; Από που ήρθαν πριν φτάσουν εδώ; Ο συγκεκριμένος χώρος είναι κάποιου από τους δύο; Πως νιώθουν μέσα στον χώρο; Είναι εσωτερικός ή εξωτερικός χώρος; Είναι μεγάλος ή μικρός; Πως θα περιγράφατε όλο τον χώρο όπου βρίσκονται; Τι βλέπουν οι ήρωες;
- Τι – Τι κάνουν οι ήρωες; Τι έκαναν πριν από τη συνάντησή τους; Για ποιο λόγο το κάνουν αυτό;
- Γιατί – Είναι επιλογή τους να βρίσκονται εδώ που βρίσκονται; Πως οδηγήθηκαν σε αυτή τη συνθήκη; Πως είναι η συμπεριφορά τους; Τι μπορεί να αισθάνονται; Γιατί αντιδρούν με τον τρόπο που αντιδρούν; Τι μπορεί στο παρελθόν και τους οδήγησε στη συνθήκη που βρίσκονται τώρα;
Βήμα 3
Αφού βρείτε τις απαντήσεις σας στις παραπάνω ερωτήσεις και διαμορφώσετε τη σκηνοθετική συνθήκη σας, μπορείτε να προχωρήσετε στην διεξαγωγή της πρόβας του κειμένου από τους ηθοποιούς. Μέσα από την κατεύθυνση που θα τους δώσετε με τις συγκεκριμένες απαντήσεις, οι ηθοποιοί θα μπορέσουν να διαμορφώσουν τους ήρωές τους και να ερμηνεύσουν τον ρόλο τους.
ΒΙΝΤΕΟ
Μελετώντας τις παραπάνω ιδέες, προτάσεις και βήματα, δοκιμάστε να δώσετε ‘ζωή’ σε ένα κείμενο/λιμπρέτο. Για να πάρετε και άλλες ιδέες, μπορείτε να δείτε στο παρακάτω βίντεο τον Υπεύθυνο Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, Αλέξανδρο Ευκλείδη, να μοιράζεται μαζί σας πληροφορίες και εμπειρίες ως σκηνοθέτης έργων όπερας και μουσικών θεάτρων.
Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης, Υπεύθυνος Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής, μιλάει για τον ρόλο του σκηνοθέτη σε μια παραγωγή όπερας και μουσικού θεάτρου. Παραγωγή βίντεο: Odd Bleat.
