Κίνηση

Πως μπορεί το σώμα να αφηγηθεί ιστορίες χωρίς τη χρήση λόγου; Πως μπορεί το σώμα να ενισχύσει την κατανόηση ενός ρόλου για τον ερμηνευτή και σε ένα δεύτερο χρόνο το βίωμα του θεατή κατά την παρακολούθηση ενός έργου; Ο χορογράφος μιας παράστασης πάντα σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη, πρέπει να αναζητήσει τρόπους και να δημιουργήσει μοτίβα κινήσεων των ρόλων και χορογραφίες που θα δώσουν μορφή στο έργο και θα “ζωντανέψουν” τους χαρακτήρες. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα, με όρους γνώριμους σε εμάς, ο χορογράφος καλείται να δημιουργήσει ένα κινητικό λεξιλόγιο για κάθε ρόλο. Η στάση του σώματος, οι θέσεις στο χώρο, οι κινήσεις, οι χειρονομίες, ο ρυθμός, η ένταση, η δυναμική, όλα αυτά συνθέτουν το λεξιλόγιο του ρόλου, αλλά και του συνόλου. Αυτά τα στοιχεία είναι εξαιρετικά σημαντικό να είναι αποτέλεσμα μελέτης για τον κάθε ρόλο σε σχέση με το κείμενο και το πλαίσιο (χώρο, χρόνο, κλπ.) που έχει θέσει ο σκηνοθέτης, με στόχο το ολοκληρωμένο “χτίσιμο” των χαρακτήρων, μιας και τα χαρακτηριστικά των κινήσεων (ένταση, ταχύτητα, κλπ.) και συγκεκριμένες χειρονομίες, κινήσεις και θέσεις, μπορούν να φανερώσουν στοιχεία του χαρακτήρα του, βιώματα, αλλά και την ψυχολογία και τη στάση του απέναντι στην εξέλιξη των γεγονότων σε μία ιστορία.

Στην όπερα, τα δεδομένα σε σχέση με την κίνηση μπορεί να γίνουν πιο περίπλοκα. Ο σχεδιασμός της κίνησης, σε ορισμένες περιπτώσεις, πρέπει να βρίσκεται σε συνάρτηση με τη δυσκολία του μουσικού έργου. Για παράδειγμα, αν ένας συγκεκριμένος ρόλος έχει να ερμηνεύσει μία πολύ απαιτητική άρια σε κάποιο σημείο του έργου, ο χορογράφος πρέπει να το λάβει υπόψη του κατά τον σχεδιασμό της κινησιολογίας του, έτσι ώστε η κίνηση να μην δυσκολεύει σωματικά και φωνητικά τον ερμηνευτή. Ωστόσο και στην όπερα με το πέρασμα των χρόνων, παρατηρούμε αλλαγές σε σχέση με την διαχείριση και τον σχεδιασμό της κίνησης, τόσο από τους χορογράφους, όσο και από τους ίδιους τους ερμηνευτές. Δείτε στην ενότητα 8 στις Νέες Τάσεις στην Όπερα, τη συνέντευξη της χορογράφου Μαριάννας Καβαλλιεράτου για τη θέση του σώματος στη σύγχρονη όπερα.

Το συγκεκριμένο πρώτο βήμα είναι ίδιο για όλες τις δημιουργικές ειδικότητες που φτιάχνουν ένα έργο παραστατικής τέχνης. Η κάθε ειδικότητα φυσικά μελετάει το κειμενικό και μουσικό υλικό μέσα από τη δική της οπτική, ωστόσο αυτό το πρώτο βήμα είναι κοινό. Σε πολλές ομάδες, όπως και στην περίπτωση του σχολικού πλαισίου, θα είχε ενδιαφέρον αυτό το πρώτο βήμα να γίνει τόσο ατομικά, όσο και ομαδικά, με την ανάγνωση και ακρόαση του έργου, καθώς μία τέτοια ομαδική διαδικασία μπορεί να λειτουργήσει ως μία πηγή μοιράσματος ιδεών, προτάσεων και εξερεύνηση νέων κατευθύνσεων για το έργο. Σε κάθε περίπτωση ένας χορογράφος πριν προχωρήσει στα επόμενα βήματα της διαδικασίας, πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά και σε βάθος το κείμενο και τη μουσική του έργου, έτσι ώστε να μπορέσει να κατανοήσει το πλαίσιο, το ύφος και τους χαρακτήρες του έργου.

Όπως προαναφέρθηκε και στην ειδικότητα του σκηνοθέτη, η συνεργασία των διαφορετικών ειδικοτήτων σε ένα έργο παραστατικών τεχνών είναι το κλειδί για τη δημιουργική διαδικασία. Έτσι και στην περίπτωση του χορογράφου ενός έργου, η συνεργασία με όλες τις ειδικότητες, αλλά και συγκεκριμένα με τον σκηνοθέτη της παράστασης είναι προαπαιτούμενη. Μέσα από τη συνεργασία αυτή, ο χορογράφος θα μπορέσει να γνωρίσει το έργο σε βάθος και να κατανοήσει όλες τις πτυχές του έργου, το ύφος, την ατμόσφαιρα, τους χαρακτήρες και τον ψυχισμό τους, το κοινωνικό πλαίσιο που διαδραματίζεται το έργο, την εποχή, κ.α. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του έργου, καθώς και πολλά άλλα, είναι κεντρικής σημασίας για τη δουλειά ενός χορογράφου, ο οποίος ως στόχο έχει να “ζωντανέψει” τα σώματα των ερμηνευτών και μέσα από τα σώματα να ζωντανέψει και το ίδιο το έργο μέσα από την κινησιολογική του γλώσσα. Ο χορογράφος αφού συλλέξει όλες τις παραπάνω πληροφορίες και αφού λάβει απαντήσεις σε τυχόν ερωτήσεις από τον σκηνοθέτη του έργου, μπορεί να προχωρήσει στην έρευνα γύρω από το πλαίσιο του έργου.

Στο συγκεκριμένο βήμα, έχοντας την γνώση του κειμένου της παράστασης και της ανάλυσης του έργου, ο/η χορογράφος μπορεί να προχωρήσει στην έρευνα σε σχέση με το πλαίσιο του έργου και στην αναζήτηση έμπνευσης μέσα από αυτά. Η αναζήτηση μπορεί να γίνει μέσα από διάφορες πηγές όπως κείμενα, βίντεο, ταινίες, πίνακες ζωγραφικής, σκίτσα κλπ. Μέσα από την οριοθέτηση του έργου στον χρόνο και στον χώρο τον οποίο διαδραματίζεται, καθώς και μέσα από τις συνθήκες και το κοινωνικό πλαίσιο που επικρατούσε εκείνη την εποχή, ένας χορογράφος μπορεί να κατανοήσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εξελιχθεί η ιστορία, καθώς και τον ψυχισμό και τις αντιλήψεις των χαρακτήρων. Όλα τα παραπάνω θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την κινησιολογία, τη δημιουργία κινητικών μοτίβων και τις πιθανές χορογραφίες μιας παράστασης. Πολύ απλά, σκεφτείτε πως η παράσταση σας έρχεται από το μέλλον και η δράση της διαδραματίζεται στο διάστημα, γι’ αυτό το λόγο μπορείτε να διερευνήσετε και να φανταστείτε τον τρόπο με τον οποίο τα σώματα κινούνται στο διάστημα, τον παράγοντα της έλλειψης βαρύτητας, καθώς και τα κοστούμια τα οποία θα φοράνε οι χαρακτήρες τα οποία ενδέχεται να δυσκολεύουν ή και να περιορίζουν τις δυνατότητες κίνησης.

Σε αυτό το βήμα, λίγο πριν την έναρξη των προβών με τους ερμηνευτές, ο/η χορογράφος πρέπει να διαμορφώσει το χορογραφικό και κινησιολογικό σχεδιασμό της παράστασης, με μία χαρτογράφηση όλων των δεδομένων που σχετίζονται με την κίνηση της παράστασης. Τα μοτίβα κινήσεων των χαρακτήρων, χορευτικές κινήσεις, χορογραφίες, χωρικές σχέσεις μεταξύ των ερμηνευτών και σε σχέση με το χώρο κ.α. Όλα τα παραπάνω πάντα σε συνάρτηση με τα παρακάτω στοιχεία:

• τύπος δράσης (περπατάω, τρέχω, πηδάω, σέρνομαι κλπ.)
• ταχύτητα (γρήγορα, αργά κλπ.)
• μουσική (κίνηση πάνω στη μουσική ή χωρίς μουσική)
• χώρος (έκταση, κατεύθυνση, κλπ.)
• ενέργεια (υψηλή, χαμηλή κλπ.)
• σώμα ρόλου (σχήμα, μέγεθος, μέρος του σώματος, ιδιαιτερότητες κλπ.)