Κείμενο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 / ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ενότητα “Φτιάξε τη δική σου όπερα” απευθύνεται στον μαθητή εντός και εκτός σχολείου, στην εκπαιδευτική κοινότητα και σε όποιον του αρέσει η όπερα, αλλά και οι παραστατικές τέχνες ευρύτερα, και θα ήθελε να τολμήσει να φτιάξει και να ανεβάσει τη δική του παράσταση. Δεν είναι ένας οδηγός με βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε ή με μεθοδολογίες που αν τις ακολουθήσετε θα φτιάξετε την παράστασή σας, το “Φτιάξε τη δική σου όπερα” είναι περισσότερο μία πηγή έμπνευσης, μία ενότητα με πληροφορίες που σίγουρα θα σου φανούν χρήσιμες σε όλη τη διαδικασία, μία ενότητα που φιλοδοξεί να σας ωθήσει στη δημιουργικότητα χωρίς να σας απασχολεί ο κατάλληλος χώρος, το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και τα κατάλληλα μέσα. Ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που μπορεί να σας φανεί χρήσιμο στις προκαθορισμένες γιορτές της σχολικής κοινότητας, αξιοποιώντας συγκεκριμένες ενότητες του υλικού, είτε σε μία μεγάλη τελική παρουσίαση στο τέλος της χρονιάς, ανεβάζοντας μία παράσταση με την τάξη σας, ή ακόμη ως εργαλείο για τα μαθήματα σας μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα, με αφορμή μία μονάχα ενότητα. Η σκηνή που είναι κρυμμένη μέσα στην τάξη σας σε περιμένει.
Φτιάξτε τη δική σας όπερα λοιπόν, και μη σας τρομάζει ο τίτλος, να θυμάστε πως η όπερα διαρκώς μεταμορφώνεται και περιμένει να σας μάθει πολλά!
Στη συγκεκριμένη ενότητα θα ασχοληθούμε με ιδέες για τη δημιουργία κειμένου. Είτε αυτό είναι πρωτότυπο, μια ιστορία που φτιάξατε παρέα μέσα στην τάξη, μια ιστορία που σας διηγήθηκαν, είτε είναι κάποιο κομμάτι από ένα κείμενο, θεατρικό, διήγημα, ποίημα, ή ακόμα και ένα απόκομμα εφημερίδας.
Το κείμενο είναι, συνήθως, το πρώτο στοιχείο που φτιάχνεται σε έργα παραστατικών τεχνών (όπερα, μουσικό θέατρο, θέατρο κ.α.). Υπάρχουν φυσικά και εξαιρέσεις, για παράδειγμα όπερες οι οποίες πρώτα γράφτηκε η μουσική και μετά το κείμενο, ή και θεατρικές παραστάσεις οι οποίες δεν περιέχουν καθόλου λόγο, δηλαδή δεν έχουν κείμενο, ωστόσο εμείς θα μιλήσουμε για τις περιπτώσεις αυτές που έχουμε κείμενο, ή που θα δημιουργήσουμε κείμενο και θα ξεκινήσουμε με αυτό.
Στην όπερα συγκεκριμένα, όπως θα διαβάσατε στην ενότητα Φωνές και ειδικότητες, το κείμενο ονομάζεται λιμπρέτο και περιέχει διαλόγους, πρόζα (δηλαδή πεζό λόγο – το αντίθετο της ποίησης) και ποίηση, η οποία σε συνδυασμό με τη μουσική συνθέτει τις άριες και όλα τα τραγουδιστικά μέρη μιας όπερας. Ωστόσο, καθώς οι κλασικές φόρμες και δομές κάθε παραστατικού είδους με τα χρόνια έχουν διευρυνθεί και “ανοίξει”, ας προσπαθήσουμε να αφήσουμε τη φαντασία μας ελεύθερη να δημιουργήσει και να συνθέσει μια ιστορία, ένα κείμενο, μια παράσταση δική μας, χωρίς να δοθεί έμφαση σε συγκεκριμένα είδη και φόρμες.
Ας δούμε παρακάτω, κάποιους πιθανούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να δημιουργήσουμε το κειμενικό υλικό μας:
- συγγραφή πρωτότυπου κειμένου
- χρήση κειμένων από τα σχολικά βιβλία (λογοτεχνία, αρχαία ελληνική γραμματεία, ιστορία κ.α.)
- επιλογή ενός θέματος της επικαιρότητας ή ενός ιστορικού γεγονότος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 / ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΙΔΕΩΝ
Στο πλαίσιο μιας ομάδας ή στο πλαίσιο μιας σχολικής τάξης, μπορείτε να επιλέξετε εσείς τον τρόπο που θέλετε να δουλέψετε, είτε σαν ομάδα, είτε χωρισμένοι σε υποομάδες ή ακόμη και ατομικά, καθορίζοντας κάποιο μέλος της ομάδας ή μαθητή για την κάθε ειδικότητα.
Συγγραφή πρωτότυπου κειμένου
“Αναζητήστε” την ιστορία σας. Είτε ατομικά, είτε ομαδικά μέσα στην τάξη, μπορείτε να ψάξετε θέματα για τα οποία θέλετε να συζητήσετε και ιστορίες μέσα από τις οποίες θέλετε να μιλήσετε για αυτά. Καταγράψτε κάθε ιδέα, κάθε σκέψη που μπορεί να προκύψει από αυτή την αναζήτηση. Σκεφτείτε τι ιστορία θα θέλατε να αφηγηθείτε και προσδιορίστε την, σαν μια πρώτη βασική καταγραφή της ιδέας. Επιπλέον, ψάξτε στη μνήμη σας για ιστορίες που σας έχουν αφηγηθεί φίλοι, γνωστοί και μέλη της οικογένειας σας. Ίσως κάποια ιστορία από αυτές να έχει ενδιαφέρον ως πηγή έμπνευσης για τη δική σας ιστορία. Στο μυαλό σας να έχετε πάντα το βασικό θέμα για το οποίο θέλετε να μιλήσετε, καθώς και το μήνυμα που θα σας ενδιέφερε να “μεταφερθεί” μέσα από αυτό το έργο, ανεξαρτήτως του τρόπου που θα το διηγηθείτε.
Πραγματοποιήστε έρευνα σχετική με το θέμα. Όταν η ιδέα, η ιστορία που θέλετε να αφηγηθείτε γίνει πιο ξεκάθαρη μέσα στο μυαλό σας, τότε ήρθε η ώρα για την έρευνα γύρω από το θέμα σας. Αναζητήστε στο διαδίκτυο, σε βιβλία, σε ανθρώπους που βρίσκονται στο περιβάλλον σας και μπορεί να έχουν γνώσεις σχετικές με το θέμα. Να έχετε στο νου σας πως όσο πιο καλή έρευνα κάνετε, και όσο πιο “κοντά” έρθετε με το θέμα σας, τόσο πιο εύκολα θα μπορέσετε στη συνέχεια να γράψετε την ιστορία σας.
Βρείτε τους χαρακτήρες σας. Όταν καταλήξετε στη κεντρική ιδέα, προσπαθήστε να φανταστείτε τους ρόλους του έργου, τους χαρακτήρες που θέλετε να αφηγηθείτε μέσα σε αυτή την ιστορία.
Φτιάξτε τη δομή της ιστορίας σας. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να αποφασίσετε για το ποια θα είναι η δομή του έργου σας και πόσες σκηνές θέλετε να έχει. Το έργο σας μπορεί να εκτείνεται σε όσες σκηνές επιθυμείτε, ανάλογα φυσικά με τον χρόνο που έχετε στη διάθεσή σας, αν θέλετε κάτι σύντομο, τότε μπορείτε να φτιάξετε ένα έργο μιας πράξης – μιας σκηνής, αν έχετε μια ιστορία που κρίνετε πως χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να αναπτυχθεί, τότε μπορείτε να έχετε παραπάνω πράξεις – σκηνές.
Η πλοκή. Στο σημείο αυτό έχοντας καταγράψει όλα τα παραπάνω, πρέπει να φτιάξετε την πλοκή της ιστορίας σας. Την αρχή, τη μέση και το τέλος, με όλα τα γεγονότα – επεισόδια που απλώνονται μέσα στη ροή. Με λίγα λόγια, πρέπει να γραφτεί η ροή της ιστορίας
- πως ξεκινάει
- που βρισκόμαστε και πότε
- πως απλώνεται η ιστορία και εξελίσσεται μέσα στο χρόνο του έργου
- πως καταλήγει η ιστορία και οι ήρωες μέσα σε αυτή
Το κείμενο. Και σε αυτό το σημείο, ήρθε η ώρα να γράψετε το σύνολο του κειμένου σας, με βάση όλα τα παραπάνω βήματα. Κρατώντας την πλοκή, τη δομή και τους χαρακτήρες σας, ήρθε η ώρα να ζωντανέψετε το κείμενο σας, μέσα από αφηγήσεις και περιγραφές της ιστορίας από τους ήρωες, διαλόγους, καθώς και αν το επιθυμείτε, ποίηση – στίχους, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη σύνδεση με τη μουσική.
Χρήση κειμένων από τα σχολικά βιβλία
Ένας εναλλακτικός τρόπος εύρεσης κειμένου για την παράστασή σας, είναι η χρήση κειμένου που ήδη υπάρχει στα σχολικά βιβλία. Μπορείτε να αναζητήσετε κείμενα από τα σχολικά βιβλία της τάξης σας, ή ακόμη και από τα βιβλία προηγούμενων ή επόμενων τάξεων. Στα βιβλία της λογοτεχνίας, αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ιστορίας, καθώς και σε άλλα μαθήματα, υπάρχει μεγάλος όγκος κειμένων που θα μπορούσατε να ερευνήσετε, να μελετήσετε και να επιλέξετε. Επιπλέον, με τη βοήθεια των υπεύθυνων καθηγητών σας, θα μπορούσατε να κάνετε και έναν συνδυασμό κειμένων ή κειμένων και ποιημάτων, τα οποία μπορεί να αποτελέσουν, αυτούσια ή και σε μικρή επεξεργασία, το κειμενικό υλικό της παράστασής σας.
Επιλογή ενός θέματος / γεγονότος της επικαιρότητας
Ένας ακόμη τρόπος εύρεσης και δημιουργίας κειμενικού υλικού, είναι η αναζήτηση έμπνευσης και υλικού από κοινωνικά και πολιτικά θέματα της επικαιρότητας ή και του παρελθόντος. Για να ξεκινήσετε, προσπαθήστε να θυμηθείτε και να συζητήσετε στην τάξη γεγονότα που έχουν μείνει έντονα στη μνήμη σας και τα οποία θεωρείτε πως θα είχε ενδιαφέρον να αποτυπωθούν καλλιτεχνικά. Αφού καταλήξετε σε ένα γεγονός, χρησιμοποιήστε το διαδίκτυο για να αναζητήσετε χρήσιμο υλικό. Εφημερίδες, ρεπορτάζ, κείμενα που γράφτηκαν για το συγκεκριμένο γεγονός, βίντεο, ηχητικό υλικό, συνεντεύξεις, και ό, τι άλλο μπορείτε να βρείτε από αυτή την αναζήτηση. Αφού ερευνήσετε και συλλέξετε όλο το υλικό από το διαδίκτυο, συγκεντρώστε το με στόχο τη μελέτη του. Μετά την μελέτη του υλικού και έχοντας πια καθαρά στο μυαλό σας το πλαίσιο, προσπαθήστε να δημιουργήσετε με τα κομμάτια του κειμενικού υλικού που έχετε, μια ροή παράστασης. Σκεφτείτε δηλαδή τι από όλα αυτά θα θέλατε να ειπωθεί στην παράστασή σας, δημιουργώντας ένα κολάζ από τα κείμενα που έχετε συλλέξει. Μέσα σε αυτό το κολαζ, μπορείτε να προσθέσετε και δικά σας κείμενα, σχόλια, τραγούδια, ή μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτούσιο το υλικό που έχετε συλλέξει.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 / ΚΕΙΜΕΝΟ
Εισαγωγή
Στη συγκεκριμένη δραστηριότητα δουλεύοντας είτε ατομικά, είτε σε ομάδες, ή ακόμα και στο σύνολο της τάξης, θα προσπαθήστε να φτιάξετε μία νέα ιστορία, ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα και χρησιμοποιώντας κάποια βασικά δομικά υλικά δημιουργίας ιστοριών.
Βήμα 1
Στο βήμα αυτό θα αναζητήσετε το θέμα της ιστορίας σας. Για τι θέλετε να μιλήσετε; Τι θέματα θα θέλατε να διαπραγματευτεί η ιστορία σας; Θέλετε να μιλήσετε για μια ιστορία που μιλάει για τη φιλία, για την αγάπη, για κοινωνικά ζητήματα που βρίσκονται στην επικαιρότητα, για μια ιστορία αγάπης που έρχεται από το μέλλον ή το παρελθόν; Είναι μια ιστορία που σας συνέβη, κάτι που ακούσατε ή κάτι που γεννήθηκε μόλις μέσα στο μυαλό σας; Σε κάθε περίπτωση μπορείτε να ξεκινήσετε από μία συζήτηση στην ομάδα ή μία ατομική αναζήτηση, απαντώντας στα παρακάτω ερωτήματα:
- ποιο είναι το βασικό θέμα της ιστορίας;
|
|
|
Βήμα 2: Οι χαρακτήρες μας γεννιούνται
Η επιλογή των χαρακτήρων και το “πλάσιμό” τους είναι ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά μιας ιστορίας. Μπορείτε να επιλέξετε όσους χαρακτήρες θέλετε. Υπάρχουν παραστάσεις με έναν μονάχα ερμηνευτή και παραστάσεις με πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων. Με βάση την ιστορία που θέλετε να αφηγηθείτε και έχοντας απαντήσει στα ερωτήματα του βήματος 1, ήρθε η ώρα να “ζωντανέψετε” τους ήρωές σας. Αν η ιστορία σας έχει έναν χαρακτήρα τα πράγματα είναι απλά, στην περίπτωση που έχει παραπάνω σκεφτείτε τα παρακάτω.
Κάθε ιστορία έχει δύο ειδών χαρακτήρες:
Κύριοι χαρακτήρες
είναι οι ή ο πρωταγωνιστής της ιστορίας σας και οι ήρωες που συνδέονται άμεσα μαζί του. Σκεφτείτε πως είναι οι ρόλοι οι οποίοι εμφανίζονται περισσότερο στην ιστορία σας.
Βοηθητικοί χαρακτήρες
είναι οι ήρωες που εμφανίζονται λιγότερο και λειτουργούν υποστηρικτικά στην ιστορία. Σχετίζονται, πιθανά, με τους ήρωες και θα παίξουν κάποιο ρόλο στη ροή, αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο σε σχέση με τους πρωταγωνιστές.
Αφού καταγράψετε τους χαρακτήρες σας, φτιάξτε ένα πλάνο το οποίο θα περιγράφει την εμφάνιση και τον χαρακτήρα των ρόλων.
Βήμα 3: Η πλοκή του έργου & το πρόβλημα
Ήρθε η ώρα της πλοκής! Η πλοκή είναι αυτή που παρακινεί τους ήρωες να δράσουν, να αντιδράσουν στις δυσκολίες και τα προβλήματα που συναντούν και τελικά να βρουν τη λύση, ή και όχι… Ξεκινήστε λοιπόν να σκέφτεστε και να καταγράφετε την πλοκή του έργου σας, δηλαδή τη σειρά και τον τρόπο που εμφανίζονται τα γεγονότα μέσα στην ιστορία σας, έχοντας στο μυαλό σας μία δομή με αρχή – μέση – τέλος. Ενδεικτικά, μπορείτε σε έναν ανάλογο πίνακα ο οποίος θα διαχωρίζει τις παραπάνω 3 χρονικές φάσεις / πράξεις της ιστορίας να καταγράψετε τη ροή της ιστορίας μέσα από τα γεγονότα.
Βήμα 4: Οι σκηνές
Αφού ολοκληρώσετε όλα τα παραπάνω βήματα, μπορείτε να προχωρήσετε στη δημιουργία των σκηνών του έργου. Οι σκηνές σκεφτείτε πως είναι οι υποδιαιρέσεις των 3 πράξεων του παραπάνω βήματος. Αξιοποιώντας το παρακάτω storyboard, μπορείτε να οργανώσετε και να καταγράψετε τις σκηνές του έργου σας. Σε περίπτωση που η ίδια ομάδα αναλάβει και τη σκηνοθεσία του έργου μπορείτε να φτιάξετε και κάποια σκίτσα τα οποία θα σας φανούν χρήσιμα κατά τη διαδικασία οπτικοποίησης του κειμένου. Ή και το αντίστροφο, μπορεί μία πρόχειρη οπτικοποίηση του κειμένου σε σκίτσα, να σας διευκολύνει να αναπτύξετε το κείμενό σας.
Ολοκληρώνοντας όλα τα παραπάνω βήματα, έχετε ένα πλούσιο και δομημένο υλικό για να φτιάξετε την τελική μορφή του κειμένου σας. Είσαστε ελεύθεροι να επιλέξετε την φόρμα του κειμένου. Θέλετε να είναι υπό την μορφή αφήγησης; Θέλετε να είναι ένας μονόλογος του πρωταγωνιστή που θα αφηγείται την ιστορία; Θέλετε η ιστορία σας να έχει μόνο διαλόγους ή έναν συνδυασμό όλων των παραπάνω;
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 / ΚΕΙΜΕΝΟ
Χρησιμοποιώντας ένα απόσπασμα από το διήγημα Γραφείον ευρέσεως εργασίας του Μένη Κουμανταρέα [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Β’ Γυμνασίου)], ας προσπαθήσουμε να φτιάξουμε έναν διάλογο για τον ήρωα του διηγήματος.
Την άλλη μέρα ξύπνησε πρωί, ελαφρύς σαν πούπουλο. Πλύθηκε, ντύθηκε, άρπαξε μια φέτα βουτυρωμένο ψωμί και χύθηκε στους δρόμους. Περπάτησε με το κεφάλι ψηλά, χαμογέλασε στο φούρναρη που τον καλημέρισε κι έστειλε στον κουρέα του ένα φιλικό χαιρετισμό – γρήγορα θα τον είχε πάλι πελάτη. Βάδισε κάμποσο, ώσπου βγήκε στη λεωφόρο. Τα δέντρα εκεί πρασίνιζαν, κουρεμένα και φυτεμένα με τάξη πάνω στο πεζοδρόμιο, κρατώντας το ένα τον ώμο τ’ αλλουνού, σαν στοιχισμένοι μαθητές την ώρα της γυμναστικής. Χάρηκε που ο δρόμος στις γωνιές δεν είχε αποθηκέψει σκουπίδια. Φαντάστηκε τους σκουπιδιάρηδες άγγελους να δροσίζουν το πρόσωπο της πολιτείας με φρέσκο ποτιστικό νερό. Το φως της μέρας ήταν πεντακάθαρο, λες και το είχαν αλλάξει σήμερα. Περνούσε πάνω στο μάγουλο του δρόμου σαν ακονισμένο ξυράφι. Τ’ αυτοκίνητα φαρδιά, με καλογυαλισμένα φτερά και συντηρημένες λαμαρίνες, κυλούσαν πάνω στην άσφαλτο χωρίς να την πληγώνουν. Κι ο τροχαίος στη μέση του δρόμου με την κολλαρισμένη στολή του, το κράνος του που φεγγοβολούσε, φαινόταν να πιάνει τ’ αυτοκίνητα από μιαν αόρατη κλωστή. Ως κι οι κοπέλες ήταν διαφορετικές σήμερα, ξυπνημένες θαρρείς από ύπνο θανάτου που τις είχε σκεπάσει με καινούριο πρόσωπο. Τ’ αγόρια είχαν παντελόνια στην τρίχα κι έναν αέρα αυτοπεποίθησης. Άλλοι κρατούσαν την τσάντα του σχολείου, κι άλλοι τα σύνεργα της δουλειάς· οι εργάτες το κολατσό τους τυλιγμένο σε μια πετσέτα. Κι οι γέροι είχαν έναν τρόπο να τον κοιτάζουν λες κι ακόμα θυμόντουσαν πως είχαν περάσει από νέοι. […]
Αφού διαβάσετε προσεκτικά το απόσπασμα του διηγήματος, φανταστείτε ότι ο πρωταγωνιστής στη συνέχεια της ιστορίας, πλησιάζει έναν από τους ηλικιωμένους που τον κοιτάζουν και ξεκινάει μία συζήτηση μαζί του. Θέλει να διερευνήσει για ποιον λόγο τον κοιτάζουν έτσι, πλησιάζει κοντά του και ξεκινάει έναν διάλογο μαζί του.
Πρωταγωνιστής: Καλησπέρα!
Ηλικιωμένος: Καλησπέρα παιδί μου!
………..
………..
………..
Συνεχίστε εσείς αυτόν τον διάλογο!
ΒΙΝΤΕΟ
Μελετώντας τις παραπάνω ιδέες, προτάσεις και βήματα, πειραματιστείτε στη δημιουργία ενός δικού σας κειμένου/λιμπρέτου. Για επιπλέον ιδέες, παρακολουθήσετε το παρακάτω βίντεο όπου ο Δημήτρης Δημόπουλος μοιράζεται μαζί σας πληροφορίες και εμπειρίες ως λιμπρετίστας σε έργα μουσικού θεάτρου.
Ο Δημήτρης Δημόπουλος μιλάει για τον ιδιαίτερο ρόλο του κειμένου σε ένα έργο μουσικού θεάτρου και δίνει συμβουλές σε νέους λιμπρετίστες. Παραγωγή βίντεο: Odd Bleat.
