Φωτισμός

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά και με την αντίληψη της σημαντικότητας της συγκεκριμένης ειδικότητας, ένας φωτιστής δεν πρέπει απλά να φωτίσει τη σκηνή και τα πρόσωπα που βρίσκονται πάνω σε αυτή, αλλά είναι αυτός ο οποίος αξιοποιώντας τις ποιότητες, τις δυνατότητες και τις λειτουργίες του φωτός καλείται να “επηρεάσει” τους ανθρώπους, τα αντικείμενα και τον χώρο, δημιουργώντας περιβάλλοντα και κόσμους για τις ιστορίες της εκάστοτε παράστασης. Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή η ειδικότητα του φωτιστή είναι τόσο καλλιτεχνική, όσο και τεχνική. Αρχικά, ο σχεδιαστής φωτισμός πρέπει να είναι και να λειτουργεί σαν καλλιτέχνης, κατανοώντας όλα τα υλικά μιας παράστασης (κείμενο, σκηνοθεσία, μουσική, κοστούμια, σκηνικά, χορός), την αισθητική, την ισορροπία και η ψυχολογία γύρω από την λειτουργία του φωτισμού. Παράλληλα όμως, πρέπει να γνωρίζει τεχνικά ζητήματα που σχετίζονται με το φως, όπως ο εξοπλισμός, η τεχνολογία, η οπτική και η λειτουργία της όρασης.

Πολύ απλά, για να κατανοήσουμε όλες τις διαστάσεις της συγκεκριμένης ειδικότητας, πρέπει να σκεφτούμε ότι στην πραγματικότητα ένας σχεδιαστής φωτισμών αφηγείται την ιστορία του έργου χρησιμοποιώντας ως μέσο το φως. Για να μπορέσει λοιπόν να αφηγηθεί αυτή την ιστορία πρέπει να φτιάξει ένα σενάριο μέσα στο ήδη υπάρχον σενάριο του έργου, ένα φωτιστικό σενάριο το οποίο πρέπει να συνομιλεί με όλα τα δεδομένα και τα υλικά της παράστασης. Με βασικό υλικό το φως, μέσα από τις φωτιστικές πηγές που διαθέτει (φωτιστικός εξοπλισμός, φυσικό φως, φωτιστικές πηγές – σκηνικά αντικείμενα), ο σχεδιαστής φωτισμών αξιοποιεί ποιότητες και χαρακτηριστικά του φωτός (ένταση, μορφή, κίνηση, κατεύθυνση, χρώμα), δημιουργώντας μία δική του “παρτιτούρα”, ένα δικό του σενάριο για την εξέλιξη της φωτιστικής ιστορίας μέσα στην παράσταση. Και για να κατανοήσετε, πόση σημασία έχει ο φωτισμός σε μία παράσταση, σκεφτείτε τι επιρροή μπορεί να έχει το χρώμα των φωτισμών στην ψυχολογία ενός θεατή, για παράδειγμα φανταστείτε ότι βρίσκεστε σε μία θεατρική αίθουσα και ξαφνικά σβήνουν όλα τα φώτα. Φόβος; Αγωνία; Κράτημα της αναπνοής; Τι φαντάζεστε ότι θα αισθανθείτε;

Όπως και σε όλες τις υπόλοιπες ειδικότητες, έτσι και στον φωτισμό, το πρώτο και πιο βασικό στάδιο της δημιουργικής διαδικασίας είναι η ανάγνωση του κειμένου της παράστασης. Η ανάγνωση και η ανάλυση του κειμένου είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο για έναν φωτιστή. Για να μπορέσει να δημιουργήσει τη δική του ιδέα, τη δική του φωτιστική ιστορία, πρέπει να κατανοήσει το έργο, να αντιληφθεί τον χώρο, τον χρόνο, το ύφος και τα συναισθήματα των ηρώων, έτσι ώστε να μπορέσει να αποδώσει την ατμόσφαιρα και τα συναισθήματα του έργου στο κοινό. Σε αυτό το στάδιο, ο σχεδιαστής φωτισμών μπορεί να συνεργαστεί με τον σκηνοθέτη, με στόχο την ορθότερη και ουσιαστικότερη ανάγνωση και ανάλυση του έργου. Παράλληλα, σε έργα παραστατικών τεχνών όπως είναι η όπερα, το μουσικό θέατρο, το μιούζικαλ, είναι εξίσου σημαντικό ένας φωτιστής να μελετήσει τη μουσική του έργου, η οποία αντίστοιχα με το κείμενο αποτελεί ένα βασικό εκφραστικό μέσο του έργου.

Στο στάδιο αυτό, σε συνέχεια της μελέτης του μουσικού και κειμενικού υλικού του έργου, ο σχεδιαστής φωτισμών πρέπει να δημιουργήσει την αρχική του ιδέα. Μελετώντας και κάνοντας έρευνα για το έργο, όπως και στις άλλες καλλιτεχνικές ειδικότητες, ο φωτιστής πρέπει να δημιουργήσει μία αρχική φωτιστική πρόταση, την οποία θα επικοινωνήσει στον σκηνοθέτη και στην καλλιτεχνική ομάδα. Για να μπορέσει να φτιάξει μία φωτιστική πρόταση που να μπορεί να υλοποιηθεί, ο φωτιστής πρέπει να γνωρίζει που θα παιχτεί η παράσταση, τι δυνατότητες υπάρχουν στο χώρο και τι εξοπλισμό διαθέτει. Σε ένα πλαίσιο όπως η σχολική τάξη που στην πλειοψηφία δεν έχουμε φωτιστικό εξοπλισμό, ο υπεύθυνος για τον φωτισμό πρέπει να μελετήσει τους χώρους, υπάρχουν παράθυρα, πως πέφτει το φως στην αίθουσα ανάλογα με την ώρα της ημέρας που θέλουμε να ανεβάσουμε την παράσταση, υπάρχουν κουρτίνες συσκότισης, ποια άλλα μέσα – αντικείμενα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως φωτιστικές πηγές;

Όταν η αρχική φωτιστική πρόταση είναι έτοιμη, τότε είναι η στιγμή που πρέπει να επικοινωνηθεί στον σκηνοθέτη και στο σύνολο της δημιουργικής ομάδας. Ο σχεδιαστής φωτισμών μοιράζεται και παρουσιάζει την φωτιστική του πρόταση για το έργο, και πρέπει να είναι “ανοιχτός/ή” να ακούσει νέες ιδέες και προτάσεις από τα μέλη της δημιουργικής ομάδας, βασισμένες στα ζητούμενα της κάθε ειδικότητας. Να συζητήσει, πιθανά να διαφωνήσει και στη συνέχεια να επεξεργαστεί όλες τις ιδέες, πριν καταλήξει στο τελικό φωτιστικό πλάνο. Το συγκεκριμένο στάδιο είναι εξαιρετικά σημαντικό για τον σχεδιασμό του τελικού φωτιστικού σεναρίου. Ο/Η φωτιστής/τρια έχει τη δυνατότητα μέσω των προβών να δει το κείμενο που έχει μελετήσει να παίρνει μορφή, να ακούσει ζωντανά την μουσική του έργου, να μελετήσει το σκηνικό και τα σκηνικά αντικείμενα μέσα στον χώρο, να δει την κίνηση των ηθοποιών στον χώρο. Παρακολουθώντας τις πρόβες και μέχρι να έρθει η στιγμή που θα “φωτίσει” το έργο, έχει τον χρόνο βλέποντας όλα σχεδόν τα δεδομένα της παράστασης και παρακολουθώντας τις εικόνες που χτίζονται στη σκηνή, να δημιουργήσει το τελικό σενάριο του φωτιστικού του σχεδιασμού.

Ένας/Μία φωτιστής/τρια πρέπει να σκεφτεί αρχικά τον σκοπό και τον ρόλο που έχει το φως σε κάθε σκηνή και με βάση αυτό να σχεδιάσει το τελικό φωτιστικό σενάριο μιας παράστασης. Θέλει να χρησιμοποιήσει το φως μέσω μιας φωτιστικής πηγής ως σκηνογραφικό υλικό; Θέλει να απεικονίσει τον χρόνο, τον χώρο, τη διάθεση και την ατμόσφαιρα; Θέλει να δημιουργήσει ξεκάθαρες ρεαλιστικές εικόνες με το φως, για παράδειγμα ένα ηλιοβασίλεμα; Ή θέλει να χρησιμοποιήσει το φως συμβολικά; Σίγουρα δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος και σίγουρα μπορεί να χρησιμοποιήσει όλες αυτές τις κατευθύνσεις. Το πιο σημαντικό όμως είναι να γνωρίζει για ποιο λόγο έχει επιλέξει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, καθώς αυτό θα καθορίσει την συνολική εμπειρία του θεατή.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, κατά τη δημιουργία του φωτιστικού σχεδιασμού πρέπει να έχετε στο μυαλό σας τις παρακάτω παραμέτρους:

Χρώμα
Η επιλογή χρωμάτων για τα φώτα μπορεί να προσδώσει διαφορετικές διαθέσεις στο έργο. Κάθε χρώμα μπορεί να έχει αποτύπωμα στο συναίσθημα του θεατή, αλλά και στην ερμηνεία του έργου. Το χρώμα μπορεί να λειτουργήσει ρεαλιστικά μέσα στο έργο, ή και μεταφορικά – συμβολικά. Για παράδειγμα, αν σε κάποια σκηνή του έργου θέλουμε να αποτυπώσουμε μια φωτιά, μπορούμε να επιλέξουμε το κόκκινο χρώμα που θα αναπαριστά τις φλόγες. Από την άλλη πλευρά, πιο αφαιρετικά, σε μία σκηνή όπου θέλουμε να μεταφέρουμε μία πιο ζεστή ατμόσφαιρα στον θεατή, μπορούμε να επιλέξουμε έναν κίτρινο φωτισμό, ο οποίος παραπέμπει στο φως του ήλιου και μπορεί να δημιουργήσει αυτή την αίσθηση της ζεστής ατμόσφαιρας στον θεατή.

*Extra tip.
Προσοχή επιλέγοντας ένα χρώμα στον φωτισμό, πρέπει να ελέγξουμε πως αυτό το χρώμα προβάλλεται πάνω στις επιφάνειες του σκηνικού ή των κοστουμιών της παράστασης.

Ένταση
Η ένταση του φωτός, δηλαδή η ένταση της φωτεινότητας, είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να έχετε στο μυαλό σας κατά τον σχεδιασμό. Τα επίπεδα έντασης θα σας βοηθήσουν να δημιουργήσετε τα εφέ που θέλετε και θα σας επιτρέψουν να εξισορροπήσετε το φως ομοιόμορφα πάνω στα πρόσωπα, στα αντικείμενα και σε ολόκληρη τη σκηνή.

Εστίαση
Η εστίαση του φωτός είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού. Σε ένα πλαίσιο όπως στο σχολείο που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα διαθέτει φωτιστικό εξοπλισμό, είναι δύσκολο να επεξεργαστείς την εστίαση μίας φωτιστικής πηγής. Ωστόσο, επιλέγοντας συγκεκριμένες φωτιστικές πηγές (π.χ. φακούς, φωτιστικά κλπ.) και καθορίζοντας την απόσταση και τη θέση της φωτιστικής πηγής από το σημείο που θέλετε να φωτίσετε, μπορείτε να καθορίσετε το μέγεθος και την εστίαση της δέσμης φωτός.

Σκιά
Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό του φωτισμού, είναι οι σκιές. Δημιουργώντας σκιές είτε με τη χρήση φωτιστικών πηγών ή ακόμη και με τη χρήση του φυσικού φωτός, μπορείτε να δημιουργήσετε έντονες ατμόσφαιρες και διαθέσεις, επηρεάζοντας και χτίζοντας ακόμη και την προσωπικότητα ενός χαρακτήρα. Σκεφτείτε ότι σε ένα έργο, έχετε έναν μυστήριο και αινιγματικό χαρακτήρα, πως θα φαινόταν αν αυτός ο χαρακτήρας αναδυόταν μέσα από μια σκιά;

Θέση
Μία ακόμη εξαιρετικά σημαντική παράμετρος που πρέπει να έχετε στο μυαλό σας κατά τη δημιουργία ενός φωτιστικού πλάνου, είναι η θέση της φωτιστικής πηγής. Φώτα από μπροστά, από πίσω, από κάτω, από το πλάι ή και από πάνω. Σε μία σκηνή θεάτρου συνήθως υπάρχει δυνατότητα για όλες αυτές τις θέσεις φωτιστικών πηγών, ωστόσο μέσα σε μία σχολική αίθουσα ή ακόμη και σε έναν μεγαλύτερο χώρο, όπου οι φωτιστικές μας πηγές είναι περιορισμένες, μπορείτε να επιλέξετε δύο θέσεις ή ακόμη και μία.